یادداشتی از فرهاد حسن سلطانپور
29 خرداد سالروز درگذشت دکتر علی شریعتی است ، حیات جاویدی که نوشته ها و گفتارهای او بخشی از ادبیات و فرهنگ معاصر ما و نیز تاریخ و جامعه شناسی ما است . شریعتی در برهه‌ای از زمان ، با ادبیات خود موجی موّاج به وجود آورد که نسلی خود را با ادبیات و نام او تعریف کرده و از آن زمان به بعد برای خویش هویت‌سازی می‌کند. متفکری که گفتارهایش ، هم در ادبیات عامۀ ما طواف سخن و طناب تمسک است و هم نزد نخبگان و متفکرین محل مداقه و مباحثه ! گاه بوستان همدلی و همزبانی است و گاه آوردگاه جدال و نزاع ! یکی مایۀ فخر می بیندش و دیگری سرمنشاء شرّ.
این هم از عجایب شریعتی است ! شریعتی را همه جا می توان دید با همه نوع قرائت و برداشت . گاه ضد فیلسوفی است که خوانش فلسفی می شود و گاه شاعری است که از دل و عشق نغمه ها می سراید . گاه متفکری است که از "عرفان ، برابری ، آزادی " می گوید و گاه عارفی است که از گفتگو های تنهایی و احوال اگزیستانسیالیستی خویش پرده بر می دارد ، از هبوط در کویر می نالد و از پناه به " آرامش سرد" می گوید . آنجا که دلمشغول ِ سرشت ِ سوگناک ِ هستی می شود و به سایه های هول و غارهای انزوا ، صحراهای سکوت و بیشه های اندوه می خزد ، با شخصیت های معنوی ای همچون پیامبر اسلام (ص) ، علی (ع) ، مسیح (ع) ، بودا ، کنفوسیوس و حلاج همدلی می کند و آنگاه که به نبرد تاریخ و قابیلیان می رود با حسین و ابوذر می آید و با خون و شهادت ، یک انقلابی تمام عیار می شود . گاه نه فیلسوف ، نه دانشمند ، نه نویسنده و نه هنرمند که در قامت یک روشنفکر نمود پیدا می کند و آن را ادامه و استمرار خاتمیت و نبوت معنا می کند و گاه معلمی انقلابیست در تلاش برای تبدیل "احساس" به "اندیشه" و اندیشه به "عمل" و عمل به " آزادی توده ها" !
یکی او را مصلح بزرگ تاریخ و پیشرو مدرنیته اسلامی می داند و از در توصیف وارد می شود و آن دیگری سنت گرایانه حکم بر بی اعتباری شالوده های تمدن مدرن می دهد و از این رو به مدرنیسم ِ شریعتی که اسلام را تا حد یک ایدئولوژی صِرف فرو می کاهد می تازد و از در تقبیح وارد می شود . یکی افکار و اندیشه های دکتر شریعتی را اساس و مبنای تئوریک و به نوعی مانیفست نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و حتی اصل ولایت فقیه می داند و آن دیگری تفکرات شریعتی و همفکران وی را از بزرگترین موانع توسعه اقتصادی می داند و مصداق آن را دولت اصلاحات و مشی متاثر از اندیشه های چپ گرایانۀ شریعتی همچون روشنفکری دینی می داند و آنگهی می بینی که دیگری از مخالفت شریعتی با دموکراسی داد ِ سخن می دهد و وی را طالب دیکتاتوری پرولتاریای مارکسیستی- لنینیستی می داند . گروهی او را شیعه متعصب و گروهی وی را روشنفکر بی دین می نامند . گروهی وی را مقدس و خطاناپذیر می شمارند و گروهی معتقدند دوره شریعتی گذشته است .
شعاع میدان هر متفکری متناسب با وسعت شناگری او در اقیانوس اندیشه است و حجم عظیم گفته ها و نوشته ها در مورد شریعتی ناشی از فربهی و وسعت شناگری اوست .
گاهی وی در ساحت عظیم دل سیر می کند و آدمی را با "گفتگوهای تنهایی" خویش همراه می کند و از وجد و رقص و گل واژه‌های دل‌گونه "مائده‌های زمینی" می گوید و یا از رنج ، رنجی عارفانه و نه عوامانه می نالد و گاه در جست و جوی " چه باید کرد " ی است تا انسان و انسانیت را از "مسخ شدگی " برهاند و تمام آن نام ها و یادهای قدسی ،آن میراث های گران و گرامی و آن ثمره جهادها و شهادتهای تمام تاریخ و فرهنگ اصیل ما را از حریق فرهنگ بیگانه نجات بخشد. گاه با سرمایه داری درمی پیچد و گاه با کمونیسم در می افتد. دین را ایدئولویژه سازی می کند و طرح هندسی مکتب ترسیم می کند، از دموکراسی متعهد می گوید و از مدل "امت و امامت" دفاع می کند .
فارغ از درستی یا نادرستی نظریات دکتر شریعتی که در جای خود نیازمند نقد و پژوهش است، آنچه فضیلت و غنیمت است دردمندی شریعتی است . شریعتی هرچه بود، دردمند بود! درد و رنج هستی را به دوش می‌کشید، همین طور درد تاریخی،اجتماعی و مذهبی جامعه خود را لمس می‌کرد و از خرافات زدگی به فریاد آمده بود و بیش از غور در اندیشه ها، فرصت فریاد از سر میراث اندیشه های ناب، در تاریخ این دیار داشت! خواستگاه او انسان متعالی و اصیل بود و مقصد وی حقیقت الهی!
ما از این معلم دلسوز آموخته ایم که انسان ، مسئول است !
او به ما آموخته است "مسئولیت زاده توانایی نیست ، زاده آگاهی است و زاده انسان بودن" .
ما از او آموخته ایم آنکه مسئول است و مسئول ِ ساختن ، نباید ویران کردن را بیاموزد و بیاموزاند .
ما از وی آموخته ایم که از راه هایی نرویم که روندگان آن بسیارند از راه هایی برویم که روندگان آن کم اند.
ما آموخته ایم "حتی خداوند نیز دوست دارد كه بشناسندش نمی خواهد مجهول بماند. مجهول ماندن احساس تنهایی را پدید می آورد و درد بیگانگی و غربت را. مجهول ماندن رنج بزرگ روح آدمی است."
او به ما یاد داده است وقتی می خواهیم درباره ی راه رفتن كسی قضاوت كنیم، كمی با كفش های او راه برویم!
و من آموخته ام به جای اینکه در مورد انسانها قضاوت کنم ، همدلی کنم و مهربانانه یاریشان کنم!
آموزگار شهادت به ما آموخته است که می توان یک مذهبی متعصب بود و در عین حال بینش و احساس و شناختمان از مذهب همواره در حال تلطیف و تکامل باشد.
او در نیایشی دردمندانه چنین سینه از آه تهی می کند که :"خدایا هر چه در راه تو و در راه پیام تو بیشتر می روم بیشتر می رنجم، آنها که باید مرا بنوازند ، می زنند ، آنها که باید همگامم باشند ، سد راهم می شوند ، آنها که باید حق شناسی کنند ، حق کشی می کنند ، آنها که باید دستم را بفشارند ، سیلی می زنند ، آنها که باید در برابر دشمن دفاع کنند ، بیش از دشمن حمله می کنند ".
من از این معلم دردمند چنین آموخته ام که در کنار هر دلی که نغمه ی ناقوس ِ معبد ِحق را شنیده و در کنار هر روحی که درد تعالی و حقیقت دارد، باید متواضعانه بایستم و همدلانه یاریش کنم .
و من آموخته ام که باید مسئول باشم! و اساسا انسان مسئول است !
هر کس بد ما به خلق گوید
ما صورت او نمی خراشیم
ما خوبی او به خلق گوییم
تا هر دو دروغ گفته باشیم (دکتر شریعتی)
روحش شاد
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
